دوره «جامعه‌شناسی برای همه» با تدریس دکتر محمد فاضلی*، محتوایی برای مواجهه با زندگی انسانی و اجتماعی از دریچه جامعه‌شناسی به‌دست می‌دهد. این دوره با شرح مفاهیم بنیادی جامعه‌شناسی شروع می‌شود که مخاطب غیرمتخصص برای ورود به جامعه‌شناسی به آن‌ها نیاز دارد، و با بررسی جامعه‌شناختی برخی از مهم‌ترین عرصه‌های زندگی اجتماعی ادامه می‌یابد. مدرس تلاش می‌کند بینش جامعه‌شناختی را به مخاطب ارائه کند و جامعه‌شناسی را که برای مخاطب عمومی سخت و دسترس‌ناپذیر جلوه می‌کند، در دسترس مخاطبان قرار دهد و مشوق ایشان برای مطالعات جامعه‌شناختی بیشتری شود. بدیهی است این دوره مقدماتی است و فقط مخاطبان را با نگاه جامعه‌شناختی به زندگی اجتماعی آشنا می‌سازد. همه جلسات شامل یک‌ونیم ساعت تدریس و نیم ساعت پرسش و پاسخ است و در هر جلسه، فهرستی از کتاب‌ها برای مطالعه بیشتر نیز معرفی می‌شوند.

این دوره آموزشی در ده جلسه به صورت هفتگی به شرح زیر برگزار می‌شود. اطلاعات بیشتر در انتهای صفحه دست‌یابند

جلسه اول

این جلسه مقدمه‌ای برای معرفی مفاهیم بنیادین جامعه‌شناسی است تا مخاطب را با کلیات این رشته و جایگاه آن در علوم اجتماعی آشنا سازد. علاوه بر معرفی چند مفهوم بنیادین، روش‌های پژوهش جامعه‌شناسی، عرصه‌های مختلف مطالعات جامعه‌شناختی و کاربردهای جامعه‌شناسی نیز معرفی می‌شوند.

جلسات دوم تا دهم

موضوعاتی که در این جلسات پوشش داده می‌شود شامل مسائل بنیادین زندگی اجتماعی است که افراد با آن‌ها در زندگی شخصی و اجتماعی خود مواجه‌اند. اعتماد، بهداشت و سلامت، دموکراسی، جنسیت، توسعه و ... که هر فرد ایرانی می‌تواند درباره آن‌ها سؤالات زیادی داشته باشد و از همین‌رو به چارچوب‌هایی برای تحلیل و شناخت‌شان نیاز دارد. جامعه‌شناسی البته فقط یکی از زوایای نگرش به مسائل اجتماعی است، اما حاوی بینش‌هایی است که سایر چشم‌اندازهای تحلیلی را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ویژگی‌های دوره

یکی از ویژگی‌های برجسته این دوره، استفاده از مثال‌های ملموس و برگرفته از زندگی جاری ایرانیان برای توضیح مفاهیم پیچیده جامعه‌شناسی است. تمرکز بر مسائل ایران باعث می‌شود شرکت‌کنندگان بتوانند ارتباط بهتری بین نظریه‌های جامعه‌شناختی و واقعیت‌های جامعه خود پیدا کنند.

در پایان دوره، شرکت‌کنندگان نه تنها با بینش‌ها و مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی آشنا می‌شوند، بلکه قادرند با نگاهی برآمده از ادراک جامعه‌شناختی، مسائل روزمره و پدیده‌های اجتماعی زندگی خود و جامعه اطراف‌شان را تحلیل کنند. این دوره به هر فردی که علاقه‌مند به درک عمیق‌تر از جهان اجتماعی است، کمک می‌کند تا از تحلیل‌های ساده‌انگارانه فاصله بگیرد.

جلسه اول: معرفی جامعه‌شناسی

این جلسه آشنایی با کلیات رشته جامعه‌شناسی، از جمله جایگاه جامعه‌شناسی در بین سایر علوم اجتماعی، مفاهیم بنیادین ضروری برای ورود مقدماتی به جامعه‌شناسی، عرصه‌های مطالعات جامعه‌شناختی، روش پژوهش جامعه‌شناسی و کاربردهای جامعه‌شناسی را ارائه می‌کند.

جلسه دوم: جامعه‌شناسی و زندگی روزمره

زندگی روزمره اغلب ساده و بدون پیچیدگی تصور می‌شود، در حالی که همین زندگی روزمره به شدت ساختارمند، مولد خوشی‌ها و ناخوشی‌ها، و کانون ثبات و تغییر است. زندگی روزمره از ساختارها تأثیر می‌پذیر و آن‌ها را تغییر می‌دهد. نیروهای سلطه و رهایی‌بخشی در زندگی روزمره نهفته هستند. جامعه‌شناسی زندگی روزمره، بینش‌هایی برای تحلیل این سطح از زندگی و ظرفیت‌های آن ارائه می‌کند.

جلسه سوم: جامعه‌شناسی اعتماد و سرمایه اجتماعی

اعتماد و سرمایه اجتماعی از بنیادی‌ترین مفاهیم برای شناخت جامعه‌شناختی از زندگی اجتماعی، و هم‌چنین مقولات بنیادین برای دوام و قوام، کارآمدی، خوشی و ناخوشی زندگی جمعی هستند. تعاریف اعتماد و سرمایه اجتماعی، آثار اعتماد در زندگی جمعی، نظریه‌های تحلیل اعتماد و سرمایه اجتماعی، و مقوله دام‌های اجتماعی و اثرات آن بر زندگی جمعی در این جلسه ارائه می‌شود.

جلسه چهارم: جامعه‌شناسی محیط‌زیست

آدمیان اغلب تصور می‌کنند محیط‌زیست مقوله‌ای طبیعی و فاقد ابعاد جامعه‌شناختی است. بررسی رابطه انسان‌ها با محیط‌ زیست از منظر جامعه‌شناسی. مسائل محیط‌زیستی نظیر تغییرات اقلیمی، آلودگی و تخریب منابع طبیعی، و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن‌ها در این جلسه بررسی می‌شود. بررسی رابطه محیط‌زیست با سیاست، جامعه و مسائل اجتماعی نیز بخش دیگری از محتوای این جلسه است.

جلسه پنجم: جامعه‌شناسی سیاسی

سیاست از زندگی اجتماعی تأثیر می‌پذیرد و تأثیرات بنیادین بر زندگی جمعی باقی می‌گذارد. تحلیل رابطه جامعه و سیاست، و چگونگی بروز فرایندها و خروجی‌های سیاسی در جریان تعاملات اجتماعی، و تأثیرپذیری سیاست از جامعه، موضوع اصلی جامعه‌شناسی سیاسی است که در این جلسه بررسی می‌شود.

جلسه ششم: جامعه‌شناسی بهداشت و سلامت

بهداشت و سلامت ضرورت زندگی انسانی و عنصری تعیین‌کننده در احساس رضایت و شادکامی آدمیان است. سلامت نیز اغلب موضوعی در حیطه پزشکی یا علوم فیزیکی تعریف شده است. جامعه‌شناسی بهداشت و سلامت، این عرصه از زندگی انسانی را هم‌چون موضوعی جامعه‌شناختی و متأثر از فرایندهای اجتماعی و سیاسی تحلیل می‌کند. این بررسی نشان می‌دهد چگونه بهداشت و سلامت با عرصه‌های مهمی از زندگی اجتماعی هم‌چون نابرابری، تبعیض، گفتمان‌های اجتماعی، نظام اقتصادی و سیاست‌گذاری عمومی درگیر است.

جلسه هفتم: جامعه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی

جهان درگیر مسائلی است که سبب اعتراض شهروندان شده و باعث برانگیختن جنبش‌های اجتماعی می‌شود. جنبش‌های اجتماعی در ایران نیز وجود دارند و بخشی از حیات اجتماعی ایران معاصر شده‌اند. جنبش‌های اجتماعی چیستند و چرا پدید می‌آیند؟ جنبش‌ها سبب چه تغییراتی می‌شوند؟ جنبش‌های اجتماعی را از منظر جامعه‌شناختی چگونه می‌توان تحلیل کرد؟ این‌ها اهم پرسش‌هایی است که در این جلسه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

جلسه هشتم: جامعه‌شناسی فقر

فقر فقط مسأله‌ای اقتصادی نیست، و فقط پی‌آمدهای اقتصادی-زیستی ندارد. فقر محصول فرایندهای اجتماعی نیز هست و پی‌آمدهای اجتماعی پایداری نیز ایجاد می‌کند. فقر با طرد اجتماعی، تبعیض و بروز پی‌آمدهایی نظیر آسیب‌های اجتماعی و جرم نیز مرتبط است. سیاست اجتماعی نیز عمیقاً با مقوله فقر و شیوه کاهش آن درگیر است. در این جلسه، طیف گسترده‌ای از مهم‌ترین مباحث مرتبط با فقر و سیاست اجتماعی برای تعدیل فقر بررسی می‌شود.

جلسه نهم: جامعه‌شناسی سازمان

سازمان‌ها نیز مثل جوامع، خودشان نظام اجتماعی هستند. سازمان‌ها از نظام اجتماعی تأثیر می‌پذیرند و بر نظام اجتماعی اثر می‌گذارند؛ و فراتر از آن در درون هر سازمان، نظامی اجتماعی وجود دارد که شامل ساختارهایی است و به کنش‌های افراد سازمان شکل می‌دهد. سازمان‌ها دارای فرهنگ سازمانی هستند و ساختارها، ذهنیت‌ها و کنش‌های را بر افراد تحمیل می‌کنند. سازمان‌ها هم‌چنین فرصت‌هایی برای خلاقیت و نوآوری فراهم می‌کنند. در این جلسه، منظرهای مختلف تحلیل جامعه‌شناختی سازمان‌ها بررسی می‌شوند.

جلسه دهم: جامعه‌شناسی سیاست عمومی

همه جوامع درگیر سیاست عمومی (Public policy) هستند. سیاست عمومی به صورت خلاصه، شامل قاعده‌گذاری‌هایی است که حکومت‌ها وضع می‌کنند برای مسائلی که مهم تشخیص داده می‌شوند. سیاست عمومی و کیفیت آن متأثر از نیروهای اجتماعی است و خودش بر شکل‌دهی به جامعه و نیروهای اجتماعی مؤثر است. در این جلسه، فرایندهای اجتماعی شکل‌دهنده به سیاست عمومی، ارزیابی اجتماعی سیاست عمومی، و ابعاد اجتماعی مؤثر بر طراحی و اجرای درست سیاست عمومی بررسی می‌شود.

---------------

درباره مدرس:

• محمد فاضلی، جامعه‌شناسی سیاسی در دانشگاه تربیت مدرس خوانده، و عضو هیئت علمی در دانشگاه مازندران و دانشگاه شهید بهشتی بوده است. او «پادکست دغدغه ایران» را در حوزه اندیشه توسعه و «پادکست جور دیگر» را در زمینه آموزش همگانی جامعه‌شناسی منتشر می‌کند.