«اسطوره‌شناسی انتقادی» تلاشی است برای بازاندیشی در بنیادهای معنوی فرهنگ بشر. در این دوره، مفاهیم محوری‌ای چون اسطوره، جادو، آیین، جان، حماسه، عصر طلایی، رستاخیز و... نه صرفاً به‌عنوان واژگان تاریخی، بلکه به‌مثابه نشانه‌هایی برای فهم مناسبات پیچیدهٔ ذهن اسطوره‌اندیش انسان مطالعه می‌شوند.

اما آنچه این دوره را متمایز می‌کند، نگاه انتقادی به تاریخ‌نگاری اسطوره‌ای و بازخوانی ساختارهای فرهنگی پیشامدرن است؛ نگاهی که از خلط رایج میان ادوار جادو و اسطوره، و از نادیده‌گرفتن شکاف‌های معرفتی میان آن‌ها پرده برمی‌دارد.

این دوره در هشت جلسهٔ پیوسته، از بررسی دوران جان‌انگاری طبیعت و شکل‌گیری مناسک شمنی و جادویی آغاز می‌شود و با تبیین ساختارهای توتمی، مفاهیم تابو، قربانی و ظهور جوامع توده‌ای، به سراغ لحظهٔ گذار به تمدن می‌رود. پس از آن، با تکیه بر نظریه‌هایی از فروید، الیاده، مارسل موس، لوی استروس، فریزر، مارکوزه، گیمبوتاس و دیگران، نحوهٔ پیدایش نظام‌های مادرکیشی و پدرسالاری، شکل‌گیری خانواده تک‌همسر، تقسیم اجتماعی کار، و دگردیسی خدایان حیوان‌وار به ایزدان انسان‌ریخت بررسی می‌شود.

در گام‌های بعدی، مسیر شکل‌گیری دولت، پیدایش ادیان چندخدایی، یکتاپرستی سامی و آموزه‌های مزدایی تحلیل می‌شود؛ از الاهه‌های آب و زمین و ایزدبانوان باروری تا خدایان شهیدشونده، از آیین‌های مادرکیشانه و داستان‌های جهان زیرین تا حماسه‌های پدرکیشی، سفر قهرمان و اژدهاکشی در فرهنگ هندواروپایی.

این مطالعه تطبیقی در نهایت به تحلیل زبان اسطوره، مقولات کیهانی در ذهن اسطوره‌اندیش، و بسط مفاهیم اسطوره‌ای در جهان معاصر می‌رسد. در اینجا، اسطوره نه یک روایت کهن، بلکه افقی زنده و پیچیده است که از پرومته تا فاوست، از هومو ساپین تا هومو ای‌آی و از خدایان کهن تا مفیستوی مدرن امتداد یافته است.

این دوره مقدمه‌ای است برای ورود به جهان تفکر اسطوره‌ای با رویکردی بازنگر، میان‌رشته‌ای و تفسیری، و مخاطب آن نه‌تنها پژوهشگران علوم انسانی، که هر علاقه‌مند به تاریخ فرهنگی، دینی و معنوی انسان است.

(زمان و اطلاعات بیشتر درباره جلسات در انتهای همین برگه)

_________________________________________________________

درباره مدرس

محمد رضایی‌راد، متولد ۱۳۴۵ در رشت، نویسنده، نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس و کارگردان تئاتر است که در کنار فعالیت حرفه‌ای در عرصهٔ هنر، دارای تحصیلات آکادمیک در رشتهٔ فرهنگ و زبان‌های باستانی از دانشگاه تهران است. او پایان‌نامهٔ کارشناسی‌ارشد خود را با موضوع «اندیشهٔ سیاسی در ایران پیش از اسلام» نوشت و در ادامه، بیش از دو دهه در حوزه‌هایی چون تاریخ اندیشهٔ باستان، آیین‌ها، ساختارهای اسطوره‌ای و سنت‌های دینی ایران‌زمین پژوهش کرده است. پروژهٔ پژوهشی مهم او با عنوان «تاریخ اجتماعی شهر در ایران باستان» که حاصل همکاری ۱۲ ساله‌اش با شرکت معماری و شهرسازی «عرصه» است، یکی از نمونه‌های شاخص این فعالیت‌هاست. از جمله آثار پژوهشی برجستهٔ او، مجموعهٔ شش‌جلدی «دیونوسوس» است که با تمرکز بر پیوند اسطوره، تئاتر و سیاست، به تحلیل ریشه‌های تراژدی و کمدی در یونان باستان می‌پردازد و از منابع اصلی دورهٔ حاضر نیز به‌شمار می‌آید.

او علاوه بر آثار هنری‌اش، با ترجمه و نگارش مقاله و کتاب در زمینه‌هایی همچون نشانه‌شناسی سانسور و سکوت سخن، مبانی اندیشهٔ سیاسی در خرد مزدایی، و بررسی تئاتر و آیین در تمدن‌های شرقی، به‌شکل مستمر به تحلیل ریشه‌های فرهنگی در تاریخ ایران و جهان پرداخته است. رضایی‌راد از معدود هنرمندانی‌ست که هنر نمایش را با دانش اسطوره، دین و فرهنگ پیوند زده و تجربهٔ زیسته‌اش در این زمینه، او را به مدرسی بینارشته‌ای بدل کرده است. دوره‌ای مانند «مبانی اسطوره شناسی» برای چنین چهره‌ای، نه یک فعالیت آموزشی صرف، بلکه امتداد طبیعی مسیر فکری و حرفه‌ای‌اش به‌شمار می‌رود