توضیح مدرس: دربارهٔ رمان فارسی و پیدایی آن کتاب‌ها و مقالات فراوانی نوشته شده است. من در ادامهٔ این پژوهش‌ها در چهارچوب چشم‌اندازی ابداعی از الگوی قهرمان مسئله‌دار که در میانهٔ ایدئولوژی و اتوپیا معلق است، می‌کوشم تعریف تازه‌تری بر مبنای سازه‌های روایی رمانی به دست دهم. در کنار شکل اصلی رمان که حاوی قهرمان مسئله‌دار است، به انواع دیگری هم که در پایان دورهٔ قاجار پدیدار می‌شوند، می‌پردازم. این گونه‌های رمانی، بنیاد شکلی عمدهٔ رمان و رمانواره‌های فارسی را تا روزگار ما پوشش می‌دهند. این دوره برای بانوان افغان رایگان است.

برنامهٔ جلسات:

جلسهٔ اول: شکل رمان (ایدئولوژی و اتوپیا) و الگوی ارتباط روایی

جلسهٔ دوم: قهرمان مسئله‌دار: سیاحت‌نامهٔ ابراهیم بیگ

جلسهٔ سوم: دورۀ ناصری و مظفری: کتاب احمد، مسالک‌المحسنین، داستان شگفت و سرگذشت یتیمان

جلسهٔ چهارم: دورۀ مشروطه: رمان تاریخی (شمس و طغرا) و رمان اجتماعی (تهران مخوف)

منابع داستانی:

آصف، میرزااسماعیل خان تبریزی (۱۳۲۴ ق.)، داستان شگفت و سرگذشت یتیمان، کلکته: حبل‌المتین.

خسروی، محمدباقر (۱۳۴۳)، شمس و طغرا، به کوشش غلامرضا رشیدیاسمی، تهران: کانون معرفت.

طالبوف، عبدالرحیم (۱۳۴۷)، مسالک‌المحسنین، به کوشش باقر مؤمنی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

همو (۱۳۵۶)، کتاب احمد، به کوشش باقر مؤمنی، تهران: انتشارات شبگیر.

مراغه‌ای، زین‌العابدین (۱۳۸۱)، سیاحت‌نامهٔ ابراهیم بیگ، به کوشش محمدعلی سپانلو، تهران: انتشارات آگاه.

مشفق کاظمی، مرتضی (۱۳۴۰)، تهران مخوف، تهران: ابن سینا.

منابع نظری:

جیمسن، فردریک (۱۴۰۰)، ناخودآگاه سیاسی، ترجمهٔ حسین صافی، تهران: نیماژ.

راغب، محمد (۱۳۹۳)، «تحلیل داستان کوتاه «درخت» اثر گلی ترقی از دیدگاه روایت‌شناسی بلاغی»، ادب فارسی، مجلهٔ سابق دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۴، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان.

همو (۱۳۹۴)، «ادبیات فارسی از آغاز مشروطه (۱۲۸۵ ش) تا پایان حکومت رضاخان (۱۳۲۰ ش)»، تاریخ جامع ایران، تهران: انتشارات دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۶.

همو (۱۳۹۹)، مدخل داستان معاصر فارسی، تهران: فاطمی.

همو (۱۳۹۹)، «شمس و طغرا، سازگاری در پیوند و پیکار کهنه و نو»، تاریخ ادبیات، پاییز و زمستان، شمارهٔ ۸۷.

همو و علی راغب (۱۳۹۸)، «زایش نخستین رمان فارسی از بطن قهرمان مسئله‌دار»، ادبیات پارسی معاصر، پاییز و زمستان، سال نهم، شمارهٔ ۲.

رمان، یان (۱۴۰۰)، نظریه‌های ایدئولوژی: قدرت‌های بیگانگی و انقیاد، ترجمهٔ مهرداد امامی، تهران: چرخ.

ریکور، پل (۱۳۹۹)، درس‌گفتارهای ایدئولوژی و اتوپیا، ترجمهٔ مهدی فیضی. تهران: مرکز.

فیلان، جیمز (۱۳۹۲)، «بلاغت/ اخلاق»، کتاب ماه ادبیات، ترجمهٔ محمد راغب، شمارهٔ ۷۳، اردیبهشت.

گلدمن، لوسین (۱۳۷۱)، جامعه‌شناسی ادبیات؛ دفاع از جامعه‌شناسی رمان، ترجمهٔ محمد پوینده، تهران: نشر هوش و ابتکار.

لوکاچ، گئورگ (۱۳۸۱)، نظریهٔ رمان، ترجمهٔ حسن مرتضوی، تهران: قصه.

مانهایم، کارل (۱۳۸۰)، ایدئولوژی و اتوپیا، ترجمهٔ فریبرز مجیدی، تهران: سمت.

---------------------------------------

• محمد راغب، استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی است.