نقش و جایگاه زنان در حماسۀ ملی شاهنامه همواره موضوعی جذاب و تأمل‌برانگیز بوده است. اما این بحث تنها به ادبیات محدود نمی‌شود؛ در دنیای امروز که زنان بیش از همیشه در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نقش‌آفرین هستند، دانستن اینکه جایگاه آنان در ایران کهن چگونه بوده و شاهنامه چه تصویری از آنان ارائه داده است، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در این دوره، با نگاهی تازه به شاهنامه، شخصیت‌های برجستۀ زن بررسی می‌شوند: زنانی که عاشق شدند، هوشمند و خردمند بودند، سیاست‌ورزی کردند، جنگیدند، خیانت کردند یا قربانی شدند. آیا آنان صرفاً در حاشیه قرار دارند یا نقشی کلیدی و کنشگرانه در سرنوشت داستان‌ها ایفا می‌کنند؟ از رودابه و تهمینه تا سودابه و گردآفرید، زنان شاهنامه چگونه مسیر داستان را تغییر داده‌اند؟

این موضوع فراتر از یک تحلیل ادبی است. با مقایسۀ جایگاه زنان در شاهنامه و دیگر حماسه‌های بزرگ جهان مانند ایلیاد و اودیسه، بررسی خواهد شد که آیا فردوسی نگاهی زن‌ستیزانه داشته یا روایتی منصفانه و واقع‌گرایانه از زنان ارائه داده است؟ آیا او فراتر از زمانۀ خود اندیشیده است؟ مهم‌تر از همه، این بحث به زندگی امروز پیوند می‌خورد: تصویری که شاهنامه از زنان ارائه می‌دهد، چقدر با واقعیت‌های امروز ما همخوانی دارد؟

سرفصل‌ها

 زن در شاهنامه؛ از کلیشه‌های منفی تا واقعیت متن

این بخش به بررسی ابیات زن‌ستیزانه در شاهنامه پرداخته و جایگاه این ابیات در متن را تحلیل می‌کند. با تمرکز بر شخصیت‌ها و شرایط بیان این ابیات، پیچیدگی‌های نقش زنان در شاهنامه آشکار می‌شود. همچنین، معیارهای قضاوت درباره دیدگاه فردوسی نسبت به زنان بررسی شده و پرسش محوری درباره زن‌ستیزی یا واقع‌گرایی او در طول دوره دنبال خواهد شد.

فرانک، نماد پایداری و خرد

فرانک، مادر فریدون، نمادی از خرد و فداکاری در شاهنامه است. نقش او در حمایت از پسرش و حفاظت از جایگاه پادشاهی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این تحلیل نشان می‌دهد که زنان در شاهنامه، علاوه بر ایفای نقش مادری، در عرصه سیاست و تصمیم‌گیری نیز حضور مؤثری دارند.

رودابه، قدرت و عشق در تقابل با سنت‌ها

داستان رودابه و زال نمونه‌ای از عشقی متفاوت در شاهنامه است که در برابر سنت‌های اجتماعی ایستادگی می‌کند. تأثیر این عشق بر تصمیمات سیاسی و اجتماعی بررسی می‌شود. همچنین، شخصیت سیندخت تحلیل شده و نقش زنان در شاهنامه به‌عنوان معشوق و تصمیم‌گیرندگان اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرد.

تهمینه، زن قدرتمند یا قربانی سرنوشت؟

شخصیت تهمینه، مادر سهراب، از منظر نقش او در سرنوشت فرزندش بررسی می‌شود. چالش‌های او در مواجهه با تقدیر و قدرت و ضعف او در برابر وقایع، دیدگاه‌های جدیدی درباره جایگاه زنان در شاهنامه ارائه می‌دهد.

سودابه، سیاست، قدرت و دسیسه در شاهنامه

سودابه شخصیتی پیچیده و چندبعدی در شاهنامه است. این بخش به تحلیل نقش او در سرنوشت سیاوش پرداخته و ابعاد مختلف شخصیت او را به‌عنوان زنی قدرتمند در سیاست یا فتنه‌گری که سرنوشت را تغییر می‌دهد، بررسی می‌کند.

فرنگیس، مادرانه‌ای سیاسی و سرنوشت‌ساز

فرنگیس یکی از زنان برجسته شاهنامه است که در یکی از تراژیک‌ترین داستان‌های این حماسه نقش ایفا می‌کند. تلاش‌های او برای حمایت از سیاوش و پسرش کیخسرو در برابر افراسیاب بررسی شده و تأثیر او در آینده ایران تحلیل می‌شود.

گردآفرید، قهرمانی جنگجو در دنیای مردانه

شخصیت گردآفرید، زن جنگاور شاهنامه، و نبرد او با سهراب، که سرشار از استراتژی و هوش است، تحلیل می‌شود. همچنین، شباهت‌های گردآفرید با زنان معاصر ایران بررسی شده و تأثیر شخصیت‌های تاریخی مشابه بر زندگی زنان امروز مورد توجه قرار می‌گیرد.

نگاه فردوسی به زنان؛ بازخوانی شاهنامه در دنیای امروز

در این بخش، نگاه فردوسی به زنان و جایگاه آن‌ها در مقایسه با متون حماسی دیگر مانند ایلیاد و اودیسه بررسی می‌شود. همچنین، تأثیر این نگرش در فرهنگ ایرانی و دوره معاصر تحلیل خواهد شد.

-----------------------

درباره مدرس:

دکتر مهشید گوهری کاخکی، دانش‌آموختهٔ دکترای زبان و ادبیات فارسی، گرایش حماسی، از دانشگاه فردوسی مشهد و متخصص دوره ایلخانی و هویت ایرانی است.

بیش از ده مقاله علمی پژوهشی و سه کتاب «شهنشاه‌نامه احمد تبریزی» و «شاهنامه سید لقمان اورموی» و «پایداری هویت ایرانی زیر سیطره مغول» از دیگر آثار منتشر شده این نویسنده و پژوهشگر است. دکتر گوهری پیش از این دوره تداوم هویت ایرانی در دوره اسلامی را در پلتفرم آموزشی هنرستان با موفقیت تدریس کرده است.